Культура i мастацтва
На 01.01.2025 сетка галіны складае 166 юрыдычных асоб: 47 клубных устаноў, 23 бібліятэкі, 1 цэнтр народнай творчасці, 25 музеяў, 56 дзіцячых школ мастацтваў, 3 каледжа, 6 тэатральна-відовішчных арганізацый, 1 парк, 2 заапарка і 2 кінавідэапрадпрыемства. Кінаабслугоўванне насельніцтва ажыццяўляецца з выкарыстаннем стацыянарных і перасоўных установак.
У Дзяржаўны спіс гісторыка-культурнай спадчыны Рэспублікі Беларусь па стане на 01.01.2025 г. уключаны 866 матэрыяльных нерухомых гісторыка-культурных каштоўнасцей (1009 аб'ектаў), размешчаных на тэрыторыі Гомельскай вобласці, з якіх 167 помнікаў архітэктуры (306 аб'екта), 374 помнікаў археалогіі (378 аб'ектаў), 317 помнікаў гісторыі (317 аб'ектаў), 7 помнікаў мастацтва (7 аб'ектаў), 1 помнік горадабудаўніцтва; 2 матэрыяльныя рухомыя гісторыка-культурныя каштоўнасці (265 адзінак) і 16 нематэрыяльных праяў творчасці чалавека. Агульная колькасць складае 884 гісторыка-культурныя каштоўнасці (1009 аб'ектаў, 265 адзінак, 16 элементаў).
96% матэрыяльных нерухомых гісторыка-культурных каштоўнасцей у вобласці адносяцца да "3" катэгорыі каштоўнасці (помнікі археалогіі, гісторыі, мастацтва).
12 з 22 адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак вобласці, уключаючы г.Гомель, маюць на сваёй тэрыторыі ўнікальныя нерухомыя матэрыяльныя гісторыка-культурныя каштоўнасці «0», «1» і «2» катэгорыі.
У вобласці помнікі архітэктуры складаюць 19% ад агульнай колькасці гісторыка-культурных каштоўнасцей (167 гісторыка-культурных каштоўнасцей). Больш за 90% гэтых аб'ектаў спадчыны ўключаны ў эканамічны абарот.
На Геапартале ЗІС у поўным аб'ёме адлюстраваны звесткі аб 373 помніках археалогіі вобласці, уключаных у Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей (43 працэнты ад агульнай колькасці гісторыка-культурных каштоўнасцей па вобласці).
На картаграфічных анлайн-сэрвісах Яндэкс. Карты, Google.Map нанесены архітэктурныя аб'екты і помнікі гісторыі. У сацыяльных сетках апублікавана карта з аптымальным маршрутам агляду музейных аб'ектаў і гісторыка-культурных каштоўнасцей.
Гісторыка-культурная каштоўнасці "0" і "1" катэгорыі пазначаны дарожнымі паказальнікамі і інфармацыйнымі шчытамі, а шэраг аб'ектаў гісторыка-культурных каштоўнасцяў "2" і "3" катэгорыі ў г. Гомель раённых цэнтрах пазначаны QR-кодам.
Інфармацыя аб ролі дзяржавы ў захаванні гісторыка-культурнай спадчыны, аб'ектах, адрэстаўраваных за кошт сродкаў рэспубліканскага бюджэту і Фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па падтрымцы культуры і мастацтва, размешчана на афіцыйным сайце дзяржаўнай гісторыка-культурнай установы "Гомельскі палацава-паркавы ансамбль".
Гісторыка-культурны турызм з'яўляецца прыярытэтнай формай арганізацыі турыстычных паслуг, накіраванай на вывучэнне гісторыі і культуры, прыроды і традыцый. Цяпер у экскурсійным паказе выкарыстоўваюцца каля 300 культурна-гістарычных помнікаў.
Па стане на 01.01.2025 г. у вобласці налічваецца 24 устаноў па профілі музейнай дзейнасці, у тым ліку: комплексных - 16; гістарычных - 7; мастацтвазнаўчых - 1.
У адпаведнасці з рашэннем Гомельскага гарвыканкама ад 31.10.2024 № 891 “Аб рэарганізацыі ўстаноў культуры” з 1 студзеня 2025 г. дзяржаўная ўстанова “Карцінная галерэя Г.Х. Вашчанка» рэарганізавана ў дзяржаўную ўстанову «Музейна-мастацкі цэнтр г. Гомеля» шляхам далучэння да яе дзяржаўнай установы «Музей гісторыі горада Гомеля».
Дзяржаўная ўстанова культуры "Светлагорская карцінная галерэя "Традыцыя" імя Германа Пранішнікава" ўвайшла ў склад дзяржаўнай установы культуры "Светлагорскі гісторыка-краязнаўчы музей".
У сувязі з адкрыццём новага музейнага аб'екта ў снежні 2024 года дзяржаўная ўстанова культуры "Жлобінскі гісторыка-краязнаўчы музей" перайменавана ў дзяржаўную ўстанову культуры "Жлобінскі гісторыка-краязнаўчы музейны комплекс".
На працягу года ўсе музейныя ўстановы вобласці вялі работу па асноўных напрамках дзейнасці: навукова-даследчай, экспазіцыйна-выставачнай, навукова-асветніцкай, навукова-фондавай.
Музейны фонд склаў 403.720 прадметаў з якіх 256.913 прадметаў унесена ў электронны каталог - 63,6% ад агульнай колькасці.
Назіраецца ўстойлівая дынаміка колькасці наведвальнікаў музеяў - 988 049 чалавек (у 2023 г. - 881 718 чалавек), выставачнай дзейнасці - 1272 выстава (у 2023 г. - 1280 выстава) і арганізацыі экскурсійнага абслугоўвання - 19 671 экскурсія (у 20 043 экскурсіі).
Колькасць віртуальных наведвальнікаў музейных экспазіцый склала 570 777 чалавек (у 2023 г. - 511 590 чалавек).
Актыўна вялася экспазіцыйна-выставачная работа, накіраваная на далучэнне жыхароў вобласці да гісторыка-культурнай спадчыны рэгіёну, гераічнага мінулага краю. Шэраг выстаў быў прымеркаваны да важных дзяржаўных і палітычных падзей у гісторыі краіны.
У адпаведнасці з Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 31.12.2024 № 484 "Аб прысуджэнні спецыяльных прэмій Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь" загадчык навукова-асветніцкага аддзела ўстановы "Гомельскі абласны музей ваеннай славы" і загадчык філіяла "Мемарыяльны комплекс вязням Азарыцкага лагера" Калінкавіцкі гісторыка-краязнаўчы музей Хлебавец З.М. у складзе аўтарскага калектыву ўдастоены спецыяльнай прэміі за асабісты ўклад у рэканструкцыю мемарыяльнага комплексу ў памяць вязняў Азарыцкага лагера смерці Калінкавіцкага раёна.
Дзяржаўная гісторыка-культурная ўстанова “Гомельскі палацава-паркавы ансамбль” – адна са старэйшых устаноў культуры музейнага тыпу ў краіне. У 2024 годзе музей Гомельскага палацава-паркавага ансамбля адзначыў сваё 105-годдзе.
Збор музея Гомельскага палацава-паркавага ансамбля - адзін з найбагацейшых у краіне і налічвае каля 180 тысяч музейных прадметаў. Культурна-асветніцкая дзейнасць установы накіравана на грамадска-патрыятычнае выхаванне ўсіх катэгорый насельніцтва, асаблівая ўвага пры гэтым надаецца ўзаемадзеянню са школьнай аўдыторыяй. У гэтых мэтах распрацаваны і працуюць праекты "Вялікі музей для дапытлівых сяброў" і "Лета ў археалогіі".
У 2024 годзе пры падтрымцы гранта Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у сферы культуры рэалізаваны выставачны праект “Тэрыторыя спадчыны. Радзімічы». Праект заснаваны на матэрыялах археалагічных даследаванняў пахавальных помнікаў Х–ХІІ стст. на тэрыторыі Гомельскага Падняпроўя.
На працягу некалькіх гадоў у Гомельскай вобласці рэгулярна экспануюцца выставы, прысвечаныя тэме Вялікай Айчыннай вайны. З 2022 г. распрацоўваюцца праекты, звязаныя з генацыдам беларускага народа. Новым праектам, рэалізаваным у 2024 г., стаў «Калабаранты. Злачынства і пакаранне».
У 2024 годзе дзяржаўная гісторыка-культурная ўстанова «Гомельскі палацава-паркавы ансамбль» установа прызнана «Лепшай арганізацыяй у галіне музейнай дзейнасці» з занясеннем на Дошку гонару Гомельскай вобласці.
22 чэрвеня 2024 года адбылося адкрыццё абноўленай экспазіцыі мемарыяльнага комплексу "Ала" - філіяла дзяржаўнай установы культуры "Светлагорскі гісторыка-краязнаўчы музей". Была пашырана плошча музейнай экспазіцыі, у будынку з'явіліся інтэрактыўныя лакацыі, папоўнена калекцыя тэматычных дакументаў і прадметаў.
9 снежня 2024 года адбылося ўрачыстае адкрыццё абноўленага мемарыяльнага комплексу "Дзецям - ахвярам вайны" ў аг. Чырвоны Бераг Жлобінскага раёна, які з'яўляецца філіялам дзяржаўнай установы культуры "Жлобінскі гісторыка-краязнаўчы музей".
Музейнымі ўстановамі вобласці прадаўжаецца работа па стварэнню новых турыстычных маршрутаў.
Клубная сетка вобласці на 01.01.2025 года налічвае 47 устаноў культуры клубнага тыпу са статусам юрыдычнай асобы, якая аб'ядноўвае 440 філіялаў (агульная колькасць - 491).
Агульная колькасць фарміраванняў, якія працуюць у клубных установах вобласці, складае 4020 з колькасцю ўдзельнікаў - 39123, з іх для дзяцей - 2190 з колькасцю ўдзельнікаў - 20316.
Культурны і пазнавальны вольны час для жыхароў маланаселеных і аддаленых вёсак арганізаваны 19 структурнымі падраздзяленнямі, якія ажыццяўляюць культурнае і інфармацыйнае абслугоўванне жыхароў з дапамогай мабільных форм работы. За 2024 год праведзена 3613 мерапрыемстваў.
На 01.10.2024 г. у вобласці працуюць 612 калектываў са званнем і найменнем розных ведамстваў і падпарадкаванняў.
Званне "Заслужаны аматарскі калектыў Рэспублікі Беларусь" прысвоена 22 калектывам Гомельскай вобласці, назвы "народны" маюць 368 калектываў, "узорны" - 222 калектывы.
На развіццё аматарскай творчасці і павышэнне духоўнага патэнцыялу жыхароў Гомельскай вобласці накіравана правядзенне свят, фестываляў, конкурсаў.
На тэрыторыі Гомельскай вобласці ў 2024 годзе на высокім арганізацыйна-мастацкім узроўні праведзены: гала-канцэрт калектываў мастацкай творчасці Гомельскай вобласці "Галасы Палесся ў прасторах свету" ў рамках Рэспубліканскага фестывалю "Беларусь - мая песня", XII Рэспубліканскі фестываль фальклорнага мастацтва "Берагіня" VIII Міжнародны фестываль этнакультурных традыцый "Кліч Палесся", мерапрыемствы ў рамках рэспубліканскай акцыі "Марафон адзінства", выстаўкі дасягненняў суверэннай Беларусі "Мая Беларусь" і інш.
У 2024 годзе праведзены традыцыйныя абласныя мерапрыемствы:
- абласны агляд-конкурс ХVII рэспубліканскага фестывалю народнай творчасці ветэранскіх калектываў "Не старэюць душой ветэраны";
- абласны конкурс драўлянай скульптуры "Ажыўшая даўніна";
- фестываль кнігі #ЧытайГомель;
- абласная школа метадыста;
- XII адкрыты фестываль сатыры і гумару "Белая варона" і інш.
Упершыню адбыліся:
- абласны этап Рэспубліканскага фестывалю роўных магчымасцей "Час моцных";
- адкрыты абласны конкурс-пленэр па выцінанцы;
- адкрыты анлайн фестываль жэставай песні «Песні Перамогі»;
- абласны інклюзіўны вакальны фестываль-конкурс "Завірушка" і інш.
З мэтай рэалізацыі творчых магчымасцей інвалідаў, інтэграцыі іх у грамадства, прыцягнення ўвагі грамадскасці да праблем інваліднасці і інвалідаў у 2024 годзе праведзены шэраг абласных конкурсаў (сумесна з Гомельскай абласной арганізацыяй ГА "БелТІ", ГА "БелТІЗ").
Калектывы аматарскай творчасці, салісты, майстры вобласці дастойна прадставілі Гомельшчыну ў 12 міжнародных, рэспубліканскіх, абласных значных мерапрыемствах, 15 тэматычных выставах народных мастацкіх рамёстваў і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва: у праграме XIV Рэспубліканскага фестывалю нацыянальных культур, заключных рамёстваў "Вясновы букет", свяце "Купалле" ("Александрыя збірае сяброў"), Міжнародным фестывалі мастацтваў "Славянскі базар у Віцебску", XXIII Нацыянальным фестывалі беларускай песні і паэзіі і іншых.
У рамках міжнароднага супрацоўніцтва абласная выстава-прэзентацыя "Жывая спадчына Гомельшчыны", пераможца рэспубліканскага конкурсу на лепшы культурны праект патрыятычнай тэматыкі, была экспанавана ў дзелавым і культурным комплексе Пасольства Рэспублікі Беларусь у Расійскай Федэрацыі ў Маскве (Расія). Сваю творчасць калектывы Гомельшчыны прадставілі ў нацыянальным павільёне Рэспублікі Беларусь на выставе дасягненняў народнай гаспадаркі (г. Масква, Расія), Міжнародным фестывалі славянскіх народаў "Славянскае адзінства" (г. Бранск, Расія).
Клубнымі ўстановамі вобласці вялікая ўвага надаецца традыцыям Гомельшчыны. Па стане на 01.01.2025 г. нематэрыяльная культурная спадчына Гомельскай вобласці прадстаўлена 16 элементамі ў Дзяржаўным спісе гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь і 3 элементамі ў спісах нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА. У 2024 годзе статус гісторыка-культурнай каштоўнасці нададзены нематэрыяльнай культурнай каштоўнасці - "Культура беларускай дуды на Гомельшчыне".
У студзені 2024 года Грант Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у сферы культуры атрымаў народны ансамбль песні і танца "Дняпро" ДУК "Рэчыцкі гарадскі палац культуры".
Сетка публічных бібліятэк вобласці на 01.01.2025 уключае 23 установы, якія маюць статус юрыдычнай асобы (422 бібліятэк). Абслугоўванне насельніцтва ажыццяўляюць абласная бібліятэка, 22 цэнтральныя і 399 бібліятэк-філіялаў. У сельскай мясцовасці функцыянуюць 341 бібліятэка, у тым ліку 227 знаходзяцца ў аграгарадках. У вобласці працуе 27 бібліятэк-клубаў і 32 інтэграваныя бібліятэкі. За 2024 г. сетка скарацілася на 6 бібліятэк.
На камплектаванне фондаў публічных бібліятэк вобласці ў справаздачным годзе накіравана 12,15 працэнта сродкаў ад сумы бюджэтнага фінансавання на ўтрыманне бібліятэк (па стане на 10.01.2024). Такім чынам, даручэнне Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь А. Р. Лукашэнкі ў частцы накіравання на камплектаванне фондаў бібліятэк сістэмы Міністэрства культуры не менш як 12 працэнтаў сродкаў ад сумы бюджэтнага фінансавання на ўтрыманне названых устаноў па вобласці выканана.
На базе бібліятэк рэгіёну працуе 84 публічныя цэнтры прававой інфармацыі, у якіх абслужана 8032 карыстальніка, колькасць наведванняў склала амаль 22 тыс., колькасць зваротаў да эталоннай прававой інфармацыі (базы даных "ЭТАЛОН", "ЭТАЛОН-ONLINE" і "ЭТАЛОН-Стандарт") - 11,6 тыс. разоў.
У 18 рэгіёнах вобласці дзейнічае 116 маршрутаў бібліябусаў. Колькасць населеных пунктаў, якія абслугоўваюцца мабільнымі бібліятэкамі, складае 502, дзе жыве 30,4 тыс. чалавек. У сярэднім у зону абслугоўвання аднаго бібліёбуса ўваходзіць 28 маланаселеных вёсак. Паказчык ахопу сельскага насельніцтва, якое пражывае ў зоне абслугоўвання, складае 13,8 працэнта. Бібліёбусамі вобласці было арганізавана 896 выездаў. Было абслужана 4,2 тыс. карыстальнікаў, якія наведалі перасоўныя бібліятэкі 31,7 тыс. разоў, скарыстаўшыся 77,6 тыс. экз. дакументаў.
Публічныя бібліятэкі вобласці працягваюць сваё развіццё не толькі як інфармацыйныя, але і як культурныя цэнтры рэгіёна. На працягу 2024 г. было рэалізавана мноства цікавых праектаў, накіраваных на папулярызацыю лепшых узораў айчыннай і замежнай літаратуры, патрыятычнае, духоўна-маральнае, экалагічнае выхаванне падрастаючага пакалення. Для карыстальнікаў рэгіёна было праведзена больш за 43 тыс. культурна-масавых мерапрыемстваў.
Гомельская вобласць мае шырока развітую сетку ўстаноў дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі ў сферы культуры: 56 дзіцячых школ мастацтваў. Ахоп дзяцей дадатковай адукацыяй у дзіцячых школах мастацтваў склаў - 12,6 працэнта.
У вобласці функцыянуе 3 установы сярэдняй спецыяльнай адукацыі сферы культуры: «Гомельскі дзяржаўны каледж мастацтваў ім. Н.Ф.Сакалоўскага», «Гомельскі дзяржаўны мастацкі каледж», «Мазырскі дзяржаўны музычны каледж». Навучанне вядзецца па 17 спецыяльнасцях.
У 2023/2024 навучальным годзе ўсяго быў заваяваны 4731 дыплом лаўрэатаў, з іх 3447 - лаўрэатаў міжнародных конкурсаў і 506 - лаўрэатаў рэспубліканскіх конкурсаў.
Штогод таленавітай творчай моладзі ўручаюцца прэміі Гомельскага абласнога выканаўчага камітэта (20 чалавек).
У вобласці праводзіцца вялікая колькасць мерапрыемстваў па выяўленні таленавітай моладзі. Самым яркім і аўтарытэтным з'яўляецца Міжнародны дзіцячы конкурс "Музыка надзеі", Міжнародны конкурс "Мой сябра - баян". Асаблівае месца займаюць конкурсы выяўленчага мастацтва: адкрыты конкурс дзіцячай і маладзёжнай творчасці "Квітней, мая Зямля", конкурс дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва "У чаканні калядных цудаў!", Міжнародны конкурс "МАЙСТАР".
У дзяржаўнай кінасетцы Гомельскай вобласці на 01.01.2025 г. зарэгістравана 99 кінаўстановак на 10939 пасадачных месц, у тым ліку 23 перасовачныя сістэмы. У вобласці дзейнічае 14 дзяржаўных кінатэатраў з 16 кіназаламі, абсталяванымі лічбавым абсталяваннем. Акрамя таго, у вобласці працуюць два прыватныя лічбавыя кінатэатры: «Містэрыя Сінема» з адной лічбавай кіназалай у г.Гомелі, «SkyLine» з чатырма лічбавымі кіназаламі ў г.Рэчыца.
У 2024 г. на экраны кінатэатраў было выпушчана 331 новы фільм у лічбавым фармаце DCP, у тым ліку 251 мастацкі, 8 дакументальных, 69 анімацыйных і 3 у змешанай форме, у фармаце DVD - 71 новы фільм, з іх 16 - мастацкіх, 19 - анімацыйных, 33 - хранікальна-дакументальных і 3 у змешанай форме.
Прыярытэтнае значэнне пры фарміраванні рэпертуарнай палітыкі надаецца рабоце з беларускімі карцінамі. У 2024 годзе былі заключаны дагаворы з Нацыянальнай кінастудыяй "Беларусьфільм" на набыццё правоў на выкарыстанне 106 фільмаў у ігравой, неігравой і анімацыйнай форме. Акрамя таго, на экраны вобласці выйшла 9 хранікальна-дакументальных фільмаў, прадстаўленых установай "Беларускі дзяржаўны архіў кінафотафонадакументаў", 21 неігравы фільм, зроблены рэспубліканскім унітарным прадпрыемствам "Тэлерадыёкампанія "Гомель", а таксама ігравы фільм "АЗС №1", зняты ЗАЗ Нацыянальны Тэлеканал».
У лістападзе ў рамках XXX Мінскага міжнароднага кінафестывалю "Лістапад" у вобласці дэманстраваліся фільмы вытворчасці Беларусі, Расіі, Індыі, Францыі, Бельгіі і Германіі. Адбылося 209 сеансаў, якія наведалі 5710 гледачоў.
У 2024 годзе творчымі калектывамі 6-ці тэатральна-відовішчных устаноў вобласці было праведзена больш за 2 тыс. мерапрыемстваў, абслужана больш за 325 тыс. гледачоў.
Агулам па выніках года рэпертуар тэатральна-відовішчных арганізацый папоўніўся 35 прэм'ерамі.
Тэатры і канцэртныя арганізацыі Гомельшчыны прадставілі сваю творчасць у гарадах: у Мінску, Віцебску, Магілёве, Полацку, Барысаве, Салігорску, Санкт - Пецярбургу, Бранску, Смаленску, Кіраве і інш. За справаздачны перыяд тэатры прынялі ўдзел у Міжнародным фестывалі тэатраў лялек «Предань глыбокай…» (г. Тамбоў), XVII Міжнародным маладзёжным тэатральным форуме «М.@rt.кантакт» (г.Магілёў), ХХVI Міжнародным фестывалі рускіх тэатраў «Сустрэчы ў Расіі» (г.Санкт-Пецярбург), Рэспубліканскім фестывалі спектакляў ваенна -патрыятычнай тэматыкі "Перамога" (г. Мінск), ХХV Міжнародным фестывалі "Славянскія тэатральныя сустрэчы" (г.Бранск), Рэспубліканскім фестывалі нацыянальнай драматургіі ім. Дуніна-Марцінкевіча, Міжнародным тэатральным фестывалі "Вятка-горад дзяцінства".
Прыярытэтнымі задачамі галіны ў цэлым застаюцца актыўная культурна-асветніцкая работа, якая ўключае правядзенне мерапрыемстваў, прысвечаных прапагандзе традыцый патрыятызму і духоўных каштоўнасцей беларускага народа, паляпшэнне матэрыяльна-тэхнічнай базы аб'ектаў культуры, развіццё творчага патэнцыялу ў рэгіёнах.
